Eindeloos surfen op golven van slecht nieuws
Wellicht doe je het zelf ook: doomscrollen. Op je smartphone van het ene slechtnieuwsverhaal in het andere glijden. En voor je het weet laat je je meevoeren in een spiraal van beroerde berichten. Gelukkig word je er niet van, maar dat je het doet, is volstrekt normaal. ‘De interesse voor dingen die niet pluis zijn, zit in onze genen’, zegt Filip Raes, klinisch psycholoog, gedragstherapeut en hoogleraar psychologie aan de KU Leuven.
Ook zonder krant of journaal zijn we tegenwoordig helemaal mee met de actualiteit. Waar of wanneer we ook zijn, onze smartphone houdt ons voortdurend op de hoogte. Nieuwssites en sociale media delen de klok rond grote en kleine verhalen van over de hele wereld. Handig, zonder twijfel, maar er zit ook een scherp randje aan die niet aflatende stroom actualiteit.
Doomscrollen heet het fenomeen. ‘Scrollen verwijst naar de actie. Je scrolt op je telefoon doorheen Facebook, Twitter of nieuwswebsites en je stelt je de hele tijd bloot aan slecht nieuws’, legt Filip Raes uit. ‘Je zoekt bijna naar aanwijzingen voor naderend onheil. In het Engels heet dat impending doom. Vandaar de naam doomscrolling. Je belandt van het ene negatieve bericht in het andere.’
‘Je kunt het vergelijken met piekeren. Je denkt dat je vat krijgt op de situatie, maar eigenlijk kom je niet dichter bij een oplossing’
Digitaal piekeren
De term kreeg bekendheid in 2020 tijdens de eerste maanden van de coronapandemie. Mensen grepen toen massaal naar hun smartphone op zoek naar nieuws over het virus. Dat doomscrollen op zulke momenten een piek kent, is geen verrassing, aldus Raes.
‘We doen het om iets te vinden dat ons kan geruststellen. Het gaat over een bedreigende situatie. Je zoekt uit wat er aan de hand is, hoe je jezelf kunt beschermen en hoe je ervoor kunt zorgen dat de situatie geen negatieve impact heeft op jezelf. Eigenlijk ben je op zoek naar een oplossing of antwoord.’
Maar die zoektocht wordt snel verslavend. Op elk antwoord dat zich aandient, volgt namelijk een nieuwe vraag die weer een antwoord verdient. Zo scrol je jezelf vast in een vicieuze cirkel. ‘Denk aan het begin van de pandemie. De eerste gevallen duiken op in Europa. Dus je gaat op zoek naar nieuws. Een expert zegt dat die zich weinig zorgen maakt en dat het virus wellicht niet naar hier komt. Op dat moment denk je: goed dat ik ben beginnen te zoeken. Tot je even later een andere expert het tegenovergestelde hoort vertellen. En dan doomscrol je weer verder. Je zit heel snel in die cirkel.’
‘Je kunt het heel goed vergelijken met piekeren. Als je een probleem hebt en je piekert daarover, dan heb je het gevoel dat je ermee bezig bent. Je denkt dat je vat krijgt op de situatie, maar eigenlijk kom je niet dichter bij een oplossing.’
De aard van het beestje
Die belangstelling voor slecht nieuws hangt niet samen met de opkomst van de smartphone of het internet. Die is er simpelweg altijd geweest. Het is een typisch menselijk trekje. ‘We zitten evolutionair zo in elkaar’, zegt Raes. ‘Daar aandacht voor hebben heeft een zekere overlevingswaarde. We hebben een ingebakken alarmsysteem. Daarom schieten we in actie als er voor onze neus iets bedreigends gebeurt. Vroeger, toen we als mensen in groep rondtrokken, was dat heel belangrijk. Wie zo’n systeem niet had, had minder kans om lang genoeg te leven om hun genen door te geven. Nu gaat dat alarm ook af, of soms in overdrive, bij dingen die verder van ons afstaan of abstracter zijn. Onder andere dus bij potentieel bedreigend nieuws. En daardoor gaan we dus doomscrollen.’
Neerslachtig en slecht slapen
Dat we doomscrollen, zit dus in onze eigen evolutionaire programmering. We kunnen er niets aan doen. Maar je voortdurend blootstellen aan slecht nieuws is niet zonder risico’s. Uit een studie van het Center for Research on Emotion, Stress, and Technology van de universiteit van Vermont blijkt dat hoe meer je doomscrolt, hoe angstiger je wordt. Dat kan gepaard gaan met een aantal klachten die ook opduiken als je te veel stress ervaart.
‘Dat is het hele scala van angst en neerslachtigheid,’ verduidelijkt Raes. ‘Heel vaak ook minder goed slapen. Veel mensen hebben ook de slechte gewoonte om in bed nog even door het nieuws of sociale media te scrollen. Dat scherm is sowieso nefast voor onze slaap. En het slechte nieuws houdt ons alert. Die combinatie is niet behulpzaam om snel de slaap te vatten.’
Daarenboven blijkt dat mensen die meer doomscrollen van nature uit gevoeliger zijn voor angst en gepieker. ‘Het zijn mensen bij wie dat alarmsysteem overactief is. Zij zien sneller een mogelijke bedreiging en willen die geruststelling vinden. Zij gaan op zoek naar dat gevoel van controle.’
Afspraken met jezelf
Moeten we ons dan zorgen maken over het vele gescrol doorheen dat overaanbod aan onaangenaam nieuws? Zet het ons mentaal welzijn massaal onder druk?
Raes: ‘Neen. Je hoort ook wel eens zeggen dat online zitten en sociale media niet goed zijn voor je gezondheid. Dat is een ongenuanceerde uitspraak. Veel heeft te maken met de gebruiker zelf en de manier waarop je er mee omgaat.’
Voor wie zich zorgen maakt, je eigen doomscrolgedrag kun je onder controle krijgen. Alles begint met te beseffen dat wat je doet een heel menselijke reactie is. Dat neemt al een stuk van de stress en het gepieker weg dát je het doet. Daarnaast zijn ook goede afspraken maken met jezelf belangrijk.
‘Beperk je doomscrollen in tijd. Zet desnoods een wekker en hou je aan de vooropgestelde timing. Limiteer ook het aantal keer dat je het per dag doet en check enkel betrouwbare nieuwsbronnen. Ook belangrijk, ga er met een bepaald doel op af. Bekijk enkel dit of dat, of zoek een antwoord op een welbepaalde vraag. Dat is beter dan in het wilde weg alles te bekijken. Consulteer dus doelgericht.’
Scrollen door vrolijk nieuws
Als doomscrollen ons angstig maakt, kunnen we dan het tegenovergestelde bereiken door bewust op zoek te gaan naar goed nieuws? Door te vreugdescrollen? Volgens Raes zou het tegen onze natuur zijn, maar wel een meerwaarde kunnen hebben.
‘Positief nieuws of beelden van mensen die elkaar helpen of goed voor elkaar zorgen, hebben ook een impact op ons. Dat raakt ons in positieve zin. Dat activeert in onze hersenen het zogenaamde zorgcircuit. Dat zorgt ervoor dat we ons veilig en verbonden voelen met anderen. Denk aan de filmpjes die mensen tijdens de eerste lockdown naar het journaal konden sturen. Dat was hartverwarmend. Veel mensen hebben daar iets aan gehad. Ik denk dat we dat soort dingen meer moeten loslaten op onszelf. Het zou een mooi tegengewicht zijn.’
