Wat zijn de meest voorkomende oogkwalen?
Het oog zit knap in elkaar. Een samenspel van spieren, lichtstralen en zenuwen zorgt voor een beeld in de hersenen en dat vormt ons zicht. Maar jammer genoeg hebben ook onze ogen niet de eeuwige jeugd. Oogarts Freya Peeters loodst ons langs de meest voorkomende oogproblemen.
Op welke leeftijd wordt voor het eerst getest op oogproblemen?
Freya Peeters: ‘Je zicht ontwikkelt zich stap voor stap. Pasgeborenen merken alleen het verschil tussen licht en donker. Bovendien werken hun ogen nog niet samen. Daardoor kunnen ze scheel kijken. Naarmate ze ouder worden, gaan baby’s steeds scherper zien. Na een maand of zes zien ze even scherp als volwassenen en dat is ook de leeftijd waarop dat scheelkijken meestal verdwijnt. Blijft een kind scheel kijken, dan is er waarschijnlijk meer aan de hand. Een oogpleister kan de oplossing zijn, maar soms is een operatie aan de oogspieren nodig.’
‘Kind en Gezin volgt de ogen van je kind goed op. Als scheelkijken een probleem wordt, dan pikken ze het daar op. De eerste echte oogtest gebeurt op 12 maanden en die is er vooral op gericht om een lui oog op te sporen. Ook enkele andere oogafwijkingen kunnen ze op die leeftijd al vaststellen. Die test wordt nog eens herhaald op 30 maanden.’
Wat is een lui oog?
Peeters: ‘Bij een lui oog kijkt je kind voortdurend met hetzelfde oog. Dat komt doordat het zicht met beide ogen slechter of vervormd is door een afwijking aan één oog. Het oog dat niet of minder gebruikt wordt, zal dan minder goed ontwikkelen.’
‘De oplossing is een afdekpleister die het goede oog bedekt zodat het mindere oog getraind wordt. Belangrijk is dat dit voor de leeftijd van 7 à 8 jaar gebeurt, want daarna is het oog definitief gevormd en kun je het niet meer trainen.’
Een kind is oud genoeg voor lenzen wanneer hij z'n kamer op orde kan houden.
Hoe weet je of je kind een bril nodig heeft?
Peeters: ‘Dat is niet makkelijk vast te stellen want kinderen kunnen het moeilijk aangeven als er iets mis is met hun zicht. Meestal komt het naar boven als je kind regelmatig hoofdpijn heeft, het bord niet goed ziet in de klas, overal tegenaan loopt of als de fijne motoriek wat moeilijker verloopt.’
‘Een oogtest bij de oogarts kan uitsluitsel geven of je kind een bril nodig heeft. Een oogmeting bepaalt de afwijking bij beide ogen en hoe sterk de brillenglazen moeten zijn.’
Vanaf welke leeftijd kun je lenzen beginnen te dragen?
Peeters: ‘Als je kind zijn kamer op orde kan houden, dan is het oud genoeg om lenzen te dragen, hoorde ik ooit een prof adviseren (lacht). Het lijkt een gekke vergelijking, maar het is wel zo. Wie lenzen wil dragen, moet een goede hygiëne aan de dag leggen. Dat betekent dat je je handen het best wast voor je de lenzen in- of uithaalt. Dat je ze spoelt met lenzenvloeistof, en zeker niet met kraantjeswater, en dat je ze niet langer dan 12 uur na elkaar inhoudt.’
Naar het scherm staren, onderdrukt je knipperreflex. Daardoor krijg je droge ogen.
Schermgebruik wordt vaak gezien als boosdoener bij oogproblemen. Terecht?
Peeters: ‘Het probleem is vooral het nabijwerk, waarbij je focus lange tijd op een punt dichtbij is gericht. Vooral bij kinderen is dat problematisch, want zo kunnen hun ogen op de duur vervormd geraken. Maar ook bij volwassenen kan het moeilijkheden opleveren. Naar een scherm staren, onderdrukt immers de knipperreflex. Dat veroorzaakt droge ogen. Een goede vuistregel voor iedereen is de 20-20-2 regel. Dat betekent 20 minuten nabijwerk, minstens 20 seconden pauze en dagelijks minimaal twee uur naar buiten. Daglicht is goed voor je ogen. En verder hou je bij elk nabijwerk je materiaal het best 30 centimeter van je ogen.’
We merken dat onze ogen verouderen als we een leesbril nodig hebben.
Peeters: ‘Op een bepaald moment neemt het vermogen tot scherpstellen van je oog af. Een typisch beeld is dat mensen vaststellen dat de kleine lettertjes voor hun ogen dansen en hun krant dan maar met gestrekte armen voor zich lezen.’
‘Het gebeurt bij iedereen, maar de leeftijd varieert. Het kan beginnen op de leeftijd van 40 à 45 jaar en op 65 jaar heeft iedereen er in meer of mindere mate last van. Het heeft overigens geen zin om je ogen op die leeftijd te trainen en een leesbril uit te stellen. Het is gewoon deel van het ouder worden en dus helemaal onschuldig.’
Wat is de meest voorkomende oogziekte bij oudere mensen?
Peeters: ‘Maculadegeneratie is de meest voorkomende oorzaak van verminderd zicht bij 65-plussers. In het middelste deel van het netvlies ligt de macula of gele vlek, een kleine zone die verantwoordelijk is voor de gezichtsscherpte. Als dat deeltje van het netvlies aangetast wordt, dan spreken we van maculadegeneratie. Sommige mensen zien dan een wazige of donkere vlek en anderen nemen vervormingen van het beeld waar, zoals de rechte lijnen van hun badkamertegels die plots gaan golven.’
‘Er is een droge en een natte vorm. Bij de droge vorm sterven de cellen in het oog zeer traag af, dat kan jaren duren. Voor deze vorm is geen behandeling mogelijk. Bij de natte vorm ontstaan bloedingen in het oog vanuit nieuwgevormde bloedvaatjes. Dat proces gaat sneller, over weken tot maanden. De oogarts kan via inspuitingen in het oog de vorming van nieuwe bloedvaatjes afremmen maar de ziekte niet genezen. Niet roken, gezond eten en regelmatig vis op het menu plaatsen, kunnen de ziekte in zeker mate helpen voorkomen.’
Rond 75 jaar heeft zowat iedereen cataract.
Een andere typische ouderdomskwaal is cataract. Wat is dat precies?
Peeters: ‘Vooraan in het oog, net achter de pupil, zit de heldere, doorzichtige ooglens. Bij staar, ook cataract genoemd, vertroebelt deze lens, waardoor het zicht waziger wordt en de omgeving grauwer lijkt.’
‘Rond 75 jaar heeft zowat iedereen de aandoening, maar slechts een kwart ondervindt er zoveel hinder van dat we een ingreep overwegen. Aanvankelijk kan een bril, vergrootglas of extra verlichting het gezichtsvermogen verbeteren. De enige efficiënte behandeling is een operatie, waarbij we de troebele lens door een kunstlens vervangen.’
‘Zolang het zicht goed genoeg is om de dagelijkse activiteiten probleemloos uit te voeren, is een operatie niet noodzakelijk. Pas als de staar hinderlijk wordt, kun je een ingreep overwegen.’
Herstelt een oog zich snel bij schade?
Peeters: ‘Wanneer er vuil in het oog terechtkomt, voelt dat heel vervelend. Zandkorrels kunnen bijvoorbeeld erg schuren en kleine krasjes maken op het hoornvlies, het bovenste laagje van het oog. Iets wat vooral jonge ouders wel eens overkomt, is dat hun kind per ongeluk een vinger in hun oog steekt. Een andere klassieker is dat mensen aan het klussen gaan, hun veiligheidsbril vergeten en zo stofdeeltjes in hun ogen krijgen.’
‘Meestal gaat het getroffen oog meteen tranen en verdwijnt het vuil op die manier. Je kunt ook spoelen met water. Ga vooral niet wrijven, want dan kun je het voorwerp dieper duwen. Zulke kwetsuren zijn pijnlijk maar zolang het oppervlakkig blijft, herstelt het hoornvlies zich vrij snel.’