Het geheugen: ‘We onthouden vooral wat ons emotioneel raakt'
Als we een herinnering ophalen, zijn we vaak zeker van ons stuk. Toch is ons geheugen niet onfeilbaar. Want soms halen we feiten en fictie door elkaar. Professor Arnaud Szmalec (46) legt uit hoe dat komt en ontrafelt hoe ons geheugen precies werkt.
Hoe werkt ons geheugen?
Arnaud Szmalec: ‘Ons geheugen bestaat uit verschillende onderdelen. Het kortetermijngeheugen laat ons toe informatie kort te bewaren. Een nummerplaat bijvoorbeeld kunnen we tijdelijk onthouden omdat het maar uit zeven tekens bestaat. Mochten dat er twintig zijn, zou dat niet lukken want ons kortetermijngeheugen heeft een beperkte opslagruimte.'
'Van daar verhuist de opgenomen informatie naar ons langetermijngeheugen waar die wordt opgeslagen. Dat langetermijngeheugen speelt een superbelangrijke rol in ons leven, het bepaalt onze identiteit. Al onze herinneringen vanaf onze jeugd zijn er gearchiveerd.’
'Het episodisch langetermijngeheugen bevat al onze levensherinneringen, al de episodes van ons leven'
Is het geen chaos in ons langetermijngeheugen?
‘In het langetermijngeheugen maken we een onderscheid tussen het impliciet en het expliciet geheugen. Met het impliciet geheugen, dat al heel vroeg aanwezig is, kun je bepaalde handelingen opslaan door ze te doen, zoals fietsen of veters knopen. Ook met dat geheugen leren kinderen een taal door ze te horen spreken. Ze zijn daar niet bewust mee bezig.'
'In het expliciet geheugen, dat een beetje later ontwikkelt, merken we twee verschillende types: het episodisch en het semantisch langetermijngeheugen. Het episodisch langetermijngeheugen bevat al onze levensherinneringen, al de episodes van ons leven zoals de reis naar het zuiden van Frankrijk. Het is autobiografisch want het gaat over onszelf. Terwijl we in het semantisch langetermijngeheugen kennis vergaren. Dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is, zit daar opgeslagen. Een soort encyclopedie dus.’
Raakt ons langetermijngeheugen ooit vol?
‘De capaciteit van ons langetermijngeheugen is onbeperkt. Je hebt soms wel het gevoel dat je hoofd vol zit, dat er niets meer bij kan. Maar dat kan te maken hebben met vermoeidheid of omdat je al heel veel informatie in je hoofd geprent hebt. Want het geheugen heeft tijd nodig om alles op te nemen.'
'We vergeten wel informatie. Een belangrijke reden hiervan is dat informatie die je al hebt opgeslagen in competitie komt met nieuwe gegevens die je wil onthouden. Je maakt bijvoorbeeld kennis met iemand die Geert heet. Maar in het geheugen van volwassenen zitten al tientallen mensen met die naam. Die nieuwe kennis moet geïntegreerd worden in de bestaande kennis. Dat wordt moeilijker.’
'Soms voeg je zelf dingen toe aan gebeurtenissen omdat je die logischerwijze verwacht maar die vonden niet plaats'
Is ons geheugen te vertrouwen?
‘Ons geheugen is minder betrouwbaar dan we denken. Bij een ongeval bijvoorbeeld zie en hoor je wat er gebeurt en dat maakt emoties los. Verschillende hersencellen worden dus tegelijkertijd geactiveerd. Telkens je die herinnering oproept, zijn al die hersencellen betrokken en vormen ze een geheugenspoor.'
'In ons geheugen zitten ontzettend veel herinneringen. Als je nadien iets hoort vertellen over dat ongeval wat niet klopt, kan dat binnensluipen in het geheugenspoor. Realiteit en verzinsels raken dus met elkaar verward. Soms voeg je zelf dingen toe omdat je die logischerwijze verwacht maar die vonden niet plaats. De herinnering is dus verstoord omdat je de bron ervan niet meer juist weet.’
Welke ervaringen uit ons autobiografisch geheugen onthouden we het makkelijkst?
‘Zaken die een persoonlijk belang hebben of die opwinding uitlokken, zowel positief als negatief, onthouden we het best. Dat komt omdat er emotie mee gemoeid is. Het moment dat de huisarts je vertelt dat er iets scheelt, zul je je de rest van je leven haarfijn herinneren. Ook het moment dat je verneemt dat een ouder is overleden of dat je de lotto won, blijft je tot in het kleinste detail bij. Want het is onverwacht en emotioneel.'
'Zulke situaties wekken hormonale veranderingen op die hersenen spontaan het signaal geven dat ze de informatie heel precies moeten opslaan. Die herinneringen zijn betrouwbaarder, maar ook niet 100 procent correct.’
Zijn we in staat om slechte herinneringen uit ons geheugen te wissen?
‘Als het beeld van een traumatische ervaring steeds weer komt, maakt dat je leven tot een hel. Die herinnering wissen kan, maar dat blijft moeilijk. Er een nachtje over slapen, was vroeger het advies om het te vergeten. Niets is minder waar. Herinneringen opslaan gebeurt vooral tijdens onze slaap. Na een traumatische ervaring blijven mensen beter wakker, zodat de hersenen niet de kans krijgen om het te bewaren.’
‘Het is van belang om de triggers te vermijden die de herinnering oproepen. Dat kan een plaats, een geur, een gedachte zijn. Door er geen aandacht aan te schenken, activeer je dat geheugenspoor niet. Probeer te focussen op andere herinneringen als die negatieve ervaring naar boven dreigt te komen. Hoe meer je dat doet, hoe groter de kans dat het geheugenspoor van het trauma uitdooft. Maar wil je een herinnering nooit vergeten? Blijf erover praten, bekijk foto’s, schrijf iets op … Dat maakt ze sterker.’