'De honingbijen redden zich wel, de wilde bijen hebben onze hulp nodig’
‘Wacht even, dan stel ik je voor aan de koningin.’ Aan het woord is imker Dieter Telemans (50) uit Laken. Zijn geconcentreerde blik zit half verscholen in de schaduw van zijn imkerpak. Een voorzorgsmaatregel, voor mochten de 40.000 honingbijen in de bijenkast het in hun hoofd halen te steken. Een paar uur in zijn aanstekelijke gezelschap en je wilt er alles aan doen om ook hun broertjes, de wilde bijen, te redden. Gelukkig kan dat, gemakkelijk zelfs.
‘Ik ben nu negen jaar imker, maar de eerste keer dat ik voor een voltallige bijenkolonie zorgde, was ik behoorlijk nerveus. Al dat gekrioel en gezoem (lacht). Maar bijen zijn een van de interessantste wezens die er zijn. Zolang je hen niet laat schrikken met bruuske bewegingen, zijn ze heel zachtaardig en vriendelijk.’
Dieter is geboren in Burundi en heeft de eerste achttien jaar van zijn leven op het Afrikaanse continent gewoond. ‘Toen ik verhuisde naar Brussel, miste ik het contact met de natuur. Ik ben hier een stadsmens geworden. Imkeren brengt me weer dichter bij de puurheid van het buitenleven. Ik leerde om mee te leven met de seizoenen, oog te hebben voor welke planten er groeien en bloemen er bloeien.’
Op zoek naar honing
Er is veel dat je kunt leren op YouTube, maar imkeren hoort daar niet bij. In een opleiding van twee jaar leer je alles over de verschillende soorten bijen, hun honing en wat ze nodig hebben om te overleven. Als imker moet je er voortdurend je hoofd bijhouden, anders maak je stoten mee. Dat heeft Dieter al eens aan den lijve ondervonden.
‘De honing was klaar om te oogsten. We reden de honingzolders, dat zijn de houten kaders waarin de bijen hun honing maken, naar huis met twee auto’s. Toen we klaar waren brachten we de eerste auto terug naar de bijenweide om ze weer in de bijenkasten te plaatsen. Terug thuis, bleek dat iemand de koffer van de tweede auto niet goed had afgesloten. De straat zag zwart van de bijen. Op nog geen half uur tijd hadden miljoenen insecten hun weg gevonden naar de honing …’
Even verstrooid zijn en miljoenen bijen vinden hun weg naar de honing
Gelukkig liep het goed af. Dieter dook zijn imkerpak in en kon de bijen weer veilig verhuizen. Hij hield er een belangrijke les en nog meer bewondering voor de bijen aan over. ‘Hun communicatie is werkelijk bijzonder. Eén bij ontdekte de poort naar de hemel, keerde terug naar het nest, deed daar de bijendans en iedereen vloog mee.’
Wilde bloemen voor wilde bijen
Wie zoals Dieter dichter bij de natuur wil staan en iets wil betekenen voor de bijen, hoeft daarvoor geen imker te worden. ‘De honingbijen redden zich wel. Ze kunnen tot zo’n vier kilometer ver vliegen, voor een lekker koolzaadveld doen ze zelfs een extra inspanning. Hun koningin legt zo’n 2.000 eitjes per dag. Het zijn vooral veel wilde bijen die het moeilijk hebben.’
‘Wilde bijen leven niet in kolonies maar op zichzelf. Ze hebben meer interesse in bloemen op de grond, terwijl honingbijen afkomen op de bloesems van bomen. Ze zijn veel kleiner en kunnen maar 300 tot 400 meter ver vliegen. Elk wild plekje dat verdwijnt, betekent de dood van de wilde bijen die daar leven. Ze hebben de kracht niet om verder te vliegen en te verhuizen.’
Elk wild plekje dat verdwijnt, betekent de dood van de wilde bijen die daar leven
Zonder bijen geen eten op tafel
Bijen zijn verantwoordelijk voor de bestuiving van meer dan 75% van onze voedingsgewassen. Zonder bijen geen kersen, appels, braambessen, frambozen, courgettes en paprika's meer. Verharding, monocultuur (slechts één soort gewas op een enorme oppervlakte) en de snoeidrang van de Belgen zijn hun grootste vijanden. ‘Bijen hebben wilde bloemen nodig voor hun voedsel. In droge stengels van planten en struiken maken ze hun nest.’
‘De wilde bijen zijn ook een van de grote slachtoffers van de klimaatverandering. De seizoenen worden steeds wispelturiger. Klimopbijen, bosbesbijen, klokjesbijen … Elke soort wilde bij wordt al eeuwenlang geboren op het moment dat hun voedselbron in bloei staat. Maar wat zal er gebeuren als de klimop bijvoorbeeld plots een maand eerder bloeit, zonder dat de klimopbijen zich daaraan konden aanpassen? Dan worden ze geboren op het moment dat hun eten er niet is en sterven ze uit.’
Trotse host van wilde bijen
De oplossing? Die ligt bij ons. En is veel makkelijker dan zoeken naar een koningin in een bijenkolonie. ‘België bestaat uit zo veel velden en privétuinen. Dat is echt enorm. Het enige wat je hoeft te doen, is een stukje daarvan vrij houden voor wilde bloemen en planten. Dat is zelfs mooi.’
Een klein stukje wilde bloemen en planten is al genoeg
Ook wie in een appartement zonder tuin, terras of balkon woont, kan iets betekenen. Eén balkonbak aan het raam kan al het verschil maken voor de bijen in jouw buurt. ‘Brussel is een echte bijenstad. De helft van de wilde soorten in heel België is hier aanwezig. Gent doet het nog beter, zij zijn wereldwijd een voorbeeld. Bij de aanleg van elk park denken ze in de eerste plaats aan de bijen. Stad- en gemeentediensten beginnen ook stilaan te leren dat ze niet moeten snoeien net op het moment dat alle planten in bloei staan.’
Dat wilde bijen je thuis opzoeken, hoeft je geen zorgen te baren. ‘Ze zijn volkomen ongevaarlijk. Hun angel is te klein om te kunnen steken of zo klein dat je er amper iets van voelt. Enkel als je allergisch bent, is het verstandig om waakzamer te zijn.’
‘Omdat ze niet in kolonies leven, zullen ze ook nooit een groot nest in je dak maken. Ze zoeken eerder een klein gaatje in de muur, soms met meerdere naast elkaar. Die gaten dichten is het ergste wat je kunt doen. Dan gaan ze dood.’
‘Als de brandweer mij opbelt omdat iemand thuis bijen heeft gesignaleerd, zoek ik die mensen op en probeer ik hen ervan te overtuigen om ze te koesteren. Wilde bijen zijn vaak een bedreigde diersoort, je mag je net trots voelen als ze bij jou hun plekje hebben gevonden.’
De bijenkoningin
En dan eindelijk. ‘Dààr is ze, de koningin!’ Haar lijf is langer en nog sierlijker dan dat van de anderen. De bijen in haar buurt sloven zich duidelijk voor haar uit. ‘Wist je dat ze haar vroeger een koning noemden? Honingbijen waren een voorbeeld in de oudheid, omdat het zo’n harde werkers zijn. Het nest schoonmaken, warm houden en verdedigen, stuifmeel halen, honing maken, de koningin en haar eitjes verzorgen … Natuurlijk dachten ze dat alleen een man aan het hoofd van zo’n goed geoliede structuur kon staan (lacht).’
Zo bescherm je zelf de wilde bijen in jouw buurt
- Snoei niet te enthousiast, maar laat enkele wilde plekjes over in je tuin. Registreer je via Maai Mei Niet en zie de planten, bloemen en insecten voor je ogen opleven.
- Hang een plantenbak voor je raam of plaats een bloempot op je balkon. Alle beetjes helpen. Ook wie geen tuin heeft, kan z’n omgeving groener én bijenvriendelijker maken.
- Kies voor inheemse planten en bloemen die aantrekkelijk zijn voor bijen. Bloemen kunnen soms zo bewerkt zijn, dat de bijen niet meer tot aan de nectar geraken. Gelukkig hebben veel tuinwinkels een afdeling ‘aantrekkelijk voor bijen’ om je op weg te zetten.
- Gebruik geen pesticiden. Die dringen door tot in de nectar van de bloemen en kunnen zo de bijen vergiftigen.
- Koop of maak zelf een bijenhotel. Een bijenhotel is een eenvoudig bakje gevuld met houtblokken, holle stengels en eventueel leem. De insecten kunnen erin uitrusten en hun eieren leggen.
