Uitgetest: kun je een week zonder liegen?

Save as favorite

Mijn experiment start op de eerste maandag van het nieuwe jaar. Ik geef toe, dat is niet toevallig ná de feestperiode. Het risico dat ik het cadeau van mijn grootmoeder maar niets vond en haar dat moest vertellen, wilde ik vermijden. Volgens leugenexperte Sophie van der Zee, met wie ik praat over mijn week niet liegen, is dat trouwens een van de voornaamste redenen waarom mensen de waarheid achterhouden. ‘Je wilt niemand kwetsen of een situatie niet ingewikkeld maken.’

Wat ik nog te weten kom: mensen liegen meer dan twee keer per dag. ‘En dat is waarschijnlijk zelfs een flinke onderschatting’, verduidelijkt van der Zee. ‘Oefening baart kunst. Elke leugen die je vertelt, maakt het je hersenen makkelijker om opnieuw te liegen.’ Verdorie. Bij hoeveel mensen zal ik me hier moeten excuseren? Of opbiechten dat ik tegen ze gelogen heb? Gelukkig werk ik door corona nog steeds overwegend van thuis. Dat haalt het aantal mogelijke confrontaties drastisch naar beneden. Bij dezen nu al mijn oprechte excuses aan mijn man en mijn kat.

Halve waarheden

‘Wat heb jij een dikke stinkbek!’ Zo, de eerste waarheid is eruit. Geen man overboord, de kat blijft gelukzalig verder spinnen. Die andere adem waarover jullie allemaal eerst dachten dat ik het had, ruikt naar pepermunt. Niets aan de hand. Alles gaat goed. Voorlopig.

Dag twee, het scherm van mijn smartphone licht op. Een foto van mijn zus, op het strand, in de zon. Het is daar twintig graden, in Barcelona. Hier heeft het al dagen onophoudelijk geregend, met een kletterende onweersbui net als ik een frisse neus wilde halen als absoluut dieptepunt. ‘Superblij voor jou’, antwoord ik. Dat is waar. Maar als ik helemaal eerlijk ben, zou ik ook willen zeggen: ‘Laat me gerust, ik wil het niet weten.’ Maar ik stuur het niet. Wat niet weet, niet deert. Toch?

‘Van zodra je maar een deel van de waarheid prijsgeeft, en dus de werkelijkheid naar je hand zet, ben je aan het liegen’, aldus van der Zee. ‘Mensen kunnen heel inventief zijn als het over de definitie van liegen gaat, maar eigenlijk is die heel duidelijk. Als je bewust een beeld overbrengt waarvan je weet dat het onjuist is, ben je aan het liegen. Dat kan door informatie te geven die niet klopt of door informatie achter te houden. Of je goede of slechte bedoelingen hebt, maakt niets uit.’ Sorry zus.

Jezelf beter liegen

De werkdag zit erop en ik sta in een boetiekje voor een rek met afgeprijsde jeansbroeken. Mijn experiment is al voor de helft gevorderd. De verkoopster vraagt of ze me kan helpen en polst naar mijn kledingmaat. Een fractie van een seconde twijfel ik en geef dan zonder blozen het eerlijke antwoord. Waarom hield ik toch even m’n adem in?

‘Het is een natuurlijke reactie om je beter te willen voordoen dan je bent’, legt van der Zee uit. ‘In de winkel is het in je eigen voordeel om de waarheid te vertellen. Maar stel dat diezelfde vraag ergens op een feestje rijst. Zou je dan ook hetzelfde antwoord geven of haal je er een paar kilo af?’ Ik begrijp wat ze bedoelt. Met geld gaat het vaak net zo. Wie gemiddeld of minder verdient, doet er doorgaans graag een schepje bovenop. Wie meer dan gemiddeld verdient, probeert dat eerder te verbergen.

Nee is nee

Samen met het weekend arriveert de grootste uitdaging van deze week: ‘nee’ zeggen. Ik kijk uit naar de eerste vrije dagen sinds de feestdagen. Maar zoals dat gaat met een lege agenda, loopt die snel vol. De verleiding is groot om smoesjes te verzinnen. ‘Ik heb al andere plannen’, ‘Ik voel me niet zo goed’ zijn klassiekers. Niet alleen voor mij.

‘Als maatschappij zijn we eraan gewend geraakt om excuses te verzinnen’, weet van der Zee. ‘Bedenk hoe het voelt als je van iemand het antwoord krijgt: Sorry, maar ik heb niet zo veel zin om af te spreken. Niet goed dus. We houden elkaar massaal de hand boven het hoofd, bijna iedereen liegt er een beetje over. Als iemand dan wel eerlijk is, komt dat niet per se sympathiek over.’

Ik was al de mist ingegaan bij mijn zus. Nu moest ik de volledige waarheid vertellen. In plaats van te focussen op wat ik niét wilde, besloot ik eerlijk te zeggen wat ik wél wilde: Het was een drukke periode. Kijk ernaar uit een weekendje voor mezelf te hebben. Heel graag een volgende keer!

Niet liegen is een voorrecht

Het zit erop. Een week lang mocht ik niemand beliegen en bedriegen. De uitdaging zat ‘m voor mij in altijd en overal oprecht te zijn, niets te verzwijgen. Ook al dreigde ik daarmee iemand te kwetsen of mezelf kwetsbaar op te stellen. En dat lukte beter dan verwacht. ‘Opmerkelijk’, reageert van der Zee ietwat verbaasd. ‘De meesten vinden het een hele opgave.’

Mijn theorie: ik zit goed in m’n vel en voel me door mijn omgeving gesteund om mezelf te zijn. En blijkbaar houdt dat steek. ‘Wellicht bevind jij je in een veilige periode in je leven’, bevestigt van der Zee. ‘Je liegt meer in de fases van je leven dat je op zoek bent naar vrienden, een partner, een job.’

‘Je zou kunnen zeggen dat jij in een bevoorrechte positie zit’, voegt ze nog toe. Dat is waar. Veel mensen hebben de luxe niet om open te zijn over wat ze denken, voelen of willen. Iemand met een homoseksuele geaardheid die daar niet voor uit durft te komen, bijvoorbeeld, of mensen die in een heel strikt gezin groot worden of onder een streng regime leven.

Zeg nooit nooit

Het was vermoeiend, continu alle woorden wikken en wegen die van m’n tong rolden. Alsof elke spontaniteit ontbrak. Raar toch, dat niet de waarheid maar net een leugen normaal voelt? De momenten dat ik mijn leugenachtige zelf moest corrigeren, waren beslist onaangenaam. Het voelde als een kortsluiting. Soms moest ik minutenlang nadenken over het juiste alternatief. Nooit maar dan echt nooit liegen, dat is toch niet wenselijk?    

‘Ik ben daar eerder mild in’, besluit van der Zee. ‘Tenzij je liegt om onder een zware misdaad uit te komen, heeft liegen veelal een sociale functie. We verdragen leugens beter als die bedoeld zijn om anderen te helpen of te beschermen, minder als we die inzetten voor ons eigen belang. Liegen om sociale, psychologische of emotionele redenen vinden we aanvaardbaarder dan omwille van financiële of materialistische redenen.’

Trouwens, volgens van der Zee moet ik mezelf vooral niks wijsmaken. Ik heb vermoedelijk nog ettelijke keren gelogen zonder dat ik het besefte. Soms glipt het er gewoon uit. Ook al lette ik nog zo hard op. Ik onthoud vooral dat veel mensen een beetje oneerlijk zijn, maar weinigen heel erg.