Waarom jij de wachtrij haat (en wat je daaraan kunt doen)
Wat we voor 11 uur bestellen, willen we morgen in huis. Een wachtmuziekje aan de telefoon voelt als een marteling. Aanschuiven aan de kassa? Dan scannen we onze producten liever zelf. Waar is ons geduld gebleven? ‘We zijn verslaafd geraakt aan snelheid.’
Ons trappelende ongeduld bestaat al langer dan we denken, weet Walter Weyns. Hij doceert sociologie aan de Universiteit Antwerpen en is geïnteresseerd in hoe mensen omgaan met tijd.
Wouter Rogiest is als ingenieur aan de Universiteit Gent gespecialiseerd in wachtrijen. Kunnen deze twee heren ons verlossen van onze hekel aan wachten?
Zo weinig mogelijk moeite
‘Onze maatschappij is van oudsher gericht op presteren en doelmatigheid. We willen met zo weinig mogelijk moeite ons doel bereiken’, zegt Weyns.
‘Dat was bij de Romeinen al zo. Zij hadden geen tijd te verliezen, dus legden ze heirbanen aan om sneller Galliërs in de pan te kunnen hakken.’
Dat de prestatiedruk ons constant omringt, beseffen we niet altijd. ‘De klok ontstond om mensen erop te wijzen dat het tijd was om te werken of te pauzeren’, gaat Weyns verder.
‘Agenda betekent letterlijk: dingen die gedaan moeten worden. Tijd is voor ons dus iets dat we nuttig moeten besteden. Zelfs op reis willen we er zoveel mogelijk uit halen.’
Het moet vooruitgaan
Na het paard kwam de auto, na de heirbaan de autosnelweg. ‘Vooruitgang betekent dat iets sneller gaat. Je koopt geen laptop die trager is dan de vorige’, zegt Weyns.
Britten staan braaf in de rij, Italianen gebruiken smoesjes
Wachten is daarbij een vorm van ballast. ‘Als er iets ons vertraagt, zoals een wachtrij, dan hebben we dat niet graag. Het ergert ons, het voelt aan als een vorm van inefficiëntie.’
‘Om de ergernis te beperken, komen bij fysieke wachtrijen gedragscodes kijken’, zegt Wouter Rogiest. Hij bestudeert al 17 jaar hoe wachtrijen in elkaar zitten.
‘Die codes verschillen van land tot land. Zo staan Aziatische landen en het Verenigd Koninkrijk bekend om hun ordelijke wachtrijen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Italië, waar men wel eens met smoesjes en trucjes durft te onderhandelen om te kunnen voorsteken.’
Kiezen is verliezen
Voorsteken is de grootste zonde in de wondere wereld van de wachtrij. ‘We vinden dat wie eerst komt, eerst bediend moet worden’, zegt Rogiest. ‘Daarom ontstaat er altijd zo’n hetze als een winkel een extra kassa opent. O wee als de achterste in de rij het eerst bij de nieuwe kassa is.’
De snelste rij kiezen is een pure gok
Beslissen in welke rij je gaat staan aan de kassa, leidt vaker wel dan niet tot klamme handen. ‘Wil je de snelste rij? Je kunt even goed een dobbelsteen gooien’, zegt Rogiest. ‘Het is bijna onmogelijk om de snelste rij te kiezen.’
‘Je beschikt namelijk niet over alle informatie om je keuze te maken, zelfs niet in een supermarkt waar je vaak komt. Je koos dan misschien de kassier die het snelst producten scant, je weet niet of de persoon voor je met kleingeld gaat betalen of een stapel bonnetjes wil inruilen. Vaak is het dus een pure gok.’
In de file denkt iedereen dat hij in de traagste rij staat
Hersenen maken een grapje
Je hebt geluk nodig om in de snelste rij te belanden. Maar veel mensen hebben het gevoel dat het ongeluk hen in de traagste rij zet. ‘Daar spelen je hersens een spelletje met je’, legt Rogiest uit.
‘Als je de snelste rij koos, maak je slechts voor pakweg 1 minuut herinneringen aan. Koos je de traagste rij, dan kan de ergernis van het wachten veel langer doordringen. Je staat helemaal niet zoveel meer in de traagste rij, die ergerlijke momenten onthoud je gewoon veel beter.’
Een schokkend tussendoortje: ook in de file halen je hersens een grap met je uit. ‘Omdat het verkeer zo complex is, kun je moeilijk voorspellen welke rijstrook het snelst gaat. Maar welke rijstrook gaat het traagst vooruit? Simpel: die waar jij instaat. Althans, dat gevoel heb je.’
‘Iedereen in de file denkt dat zijn rij de traagste is. De tijd waarin je voorbijgestoken wordt, voelt langer aan dan de tijd waarbij je zelf vooruitgaat. Je hebt dus de indruk dat je langer stilstaat dan de andere rijstroken, terwijl dat helemaal niet het geval is.’
De slang is eerlijk
Terug naar de wachtrij. Is de slangenrij een oplossing? Daarbij schuift iedereen aan in dezelfde rij en de persoon vooraan gaat naar de eerstvolgende vrije kassa.
De slangenrij verlost je van de keuzestress
‘Dat systeem verlost je van de keuzestress’, vertelt Rogiest. ‘Je kunt niet fout gokken, er is maar één rij. De klanttevredenheid is dus hoger.’
‘Toch is de gemiddelde wachttijd dezelfde als aan gewone kassa’s. Het verschil is dat iedereen ongeveer even lang wacht. Het voelt rechtvaardiger aan.’
Nochtans zie je zo’n slangenrij niet in de supermarkt. ‘Deze wachtrij werkt prima op luchthavens of in winkels waar je kleine, draagbare producten koopt, denk maar aan boekhandels’, zegt Rogiest.
‘Supermarkten hebben al geëxperimenteerd met het systeem. Het is echter moeilijk manoeuvreren met winkelkarren in een slangenrij. Je hebt te veel plaats nodig. Het is daarom nooit doorgebroken in de supermarkt.’
Een betekenisvolle band
Het lijkt er dus op dat we onze ergernis moeten verbijten. ‘Dat valt ons zwaar, want snelheid is een drug geworden’, zegt Weyns.
Door de constante prikkeling worden we moe en nerveus
Sociale media en internet spelen een grote rol in onze honger naar snelheid. ‘Wij kunnen andere mensen gemakkelijk bereiken en we worden voortdurend geprikkeld. Dat hebben we graag.'
'Uit onderzoek blijkt dat de mens in het algemeen veel prikkels aankan, er lijkt geen bovengrens aan te zijn’, zegt Weyns. ‘Al kun je als individu natuurlijk altijd een burn-out krijgen.’
Naast de kans om te crashen is er nog een andere keerzijde. ‘Door de constante prikkeling worden we sociaal moe en nerveus. We lopen ook het risico om snel over dingen heen te gaan. We verliezen een betekenisvolle band en zingeving. Soms is onze drukke aard gewoon een uitvlucht om niet de diepte in te moeten gaan, een vervangmiddel voor zingeving.’
Terug naar de rust
Door de coronacrisis stond de wereld plots een beetje stil. Mensen gingen meer wandelen en ontdekten de voordelen van vertraging.
Echt geduld hebben betekent dat je aanvaardt wat er op je weg komt
‘Als je meer tijd voor iets neemt, ga je naar de diepte’, zegt Weyns. ‘Mensen herontdekten hun buurt, want wandelen is een trage manier van voortbewegen.’
‘Er waren trouwens al reacties tegen de drukke maatschappij. Denk maar aan de populariteit van pelgrimstochten. En het hoeft niet eens zo groots. Een gezelschapsspel of knutselen halen je ook uit de drukte van de dag.'
'Kijk ook naar het succes van mindfulness en meditatie. Het is een manier om verbinding te maken, het is een goede oefening in geduld.’
Het komt er dus op aan te leren meer geduld te hebben. ‘Maar geduld betekent niet braaf je beurt afwachten bij de kapper. Echt geduld hebben betekent dat je aanvaardt wat er op je weg komt. Je gaat naar de kapper, maar misschien beland je ergens helemaal anders. En dat is prima.'
'In culturen waar men nog dat soort geduld heeft, zegt men wel eens tegen ons: jullie hebben een horloge, wij hebben tijd.’
‘We moeten stoppen met de tijd in de wachtrij als verloren te beschouwen’, beaamt Rogiest. ‘Het is het ideale moment om te ontsnappen aan de prikkels. Ik kan iedereen aanraden om in de wachtrij wat tijd met zijn eigen gedachten door te brengen. Voor sommigen is dat dagdromen, voor anderen mediteren. Dat is goud waard.’